Dinsel düşüncenin gelişimi açısından belirli alanlar¬daki görüşleri bilinmeyen şahısların incelenmesi önemsenmelidir. Ekollerin öğretileri, belirli dönemlerin sosyal ve politik tavırlarının etkisinde geliştiğinden ve sis-temleştiğinden, ekollerden bağımsız olarak üretilen dü¬şüncelerin daha nesnel olduğu söylenebilir.
Kelâm ilminin tarihsel süreçte geçirdiği önemli evreler¬den birisi, felsefi düşünce ve teolojik düşüncenin birleştiril¬mesidir. Bu evrenin önemli kişilerinden olan İsfehânî'nin incelenmesi, aynı zamanda bu evrenin genel özelliklerini belirlememize de yardımcı olacaktır. Çünkü İsfehânî, fel¬sefi bilgiyi kelâm ilminde kullanmakla kalmamış, Kur'an tefsirinin bir parçası haline de getirmiştir. Beşeri zihnin üretimi olarak felsefi bilginin kelâm ilminde kullanılması¬nı hazırlayan zeminin çözümlenmesi, bu evrenin başlangı¬cında yer alan kişi ve ekollerin görüşlerinin açıklanmasını gerektirir.
Bu çalışma giriş ile birlikte dört bölümden oluşmakta¬dır. Giriş; araştırma hakkında genel bilgilerle birlikte, İs-fehânî'nin yaşamı, eserleri, kelâm yöntemi ve anlambilim hakkındaki düşüncelerini içermektedir.
Birinci bölüm; İsfehânî'nin Tanrı hakkındaki düşün¬celerini içermektedir. Tanrı hakkındaki onun ayrıştığı ve özelleştiği düşüncelerine yer verilmektedir. Tanrı konusu kelâm ilminin en temel konulardan biri olmasından ötürü, diğer konular şu veya bu şekilde bu konuyla bağıntılıdır.
İkinci bölüm; Genel olarak kelâm eserlerinde göz ardı edilen insan konusuna ayrılmıştır. İnsan ile ilişkili olarak insanın yaratılışı, insanın neliği, insanın fiilleri konuları incelenmiştir. Bununla amacımız, insanı kelâm ilminin ana konularından biri olarak belirlemek ve insan merkez¬li bir teolojinin imkanında odaklaşmaktadır. İnsan fiilleri, insana izafe edildiğinden doğrudan insan konusunun içe¬risinde değerlendirilmiştir.
Üçüncü bölüm; Vahyin zihninde ortaya çıktığı insan türüne ait elçinin gerekliliği, nitelikleri, mucizelerinin in-celendiği elçilik konusuna özel kılınmıştır. Kelâm ilmi, Al¬lah-alem ilişkisini incelemekte ve ilişkinin sözlü iletişimi elçi aracılığıyla gerçekleştiğini benimsemektedir.
Dördüncü bölüm ise; İsfehâni'nin diriliş hakkındaki görüşlerini içermektedir. Diriliş, insan fiillerine olumlu katkısı açısından kelâm araştırmalarında temel konular¬dan birisidir. Ancak kelamcıların incelemelerinde dönem¬sel tartışmaların etkisiyle diriliş inancının insan fiillerine olumlu katkısı ötelenmiş, incelemeler daha çok dirilişin mahiyeti üzerinde odaklaşmıştır.