Hangi duyguyla, hangi esinle yazılmış olursa olsun, bu
yapıt, her şeyden önce eğitmenlerin, eğitim bilimcilerinin
incelemeden, tartışmadan geçemeyecekleri bir yapıttır.
Rousseau’ya göre, insan doğuştan iyidir; onu kötü yapan,
toplumsal kurumlar, kötü eğitim ve törelerdir.
Öyle ki “Eğer dünyada insanların hiç kötülük yapmadan
yaşamadığı ve yurttaşların zorunluluktan düzenbaz
oldukları bayağı bir devlet varsa, burada kötülük yapanı
değil, onu kötü olmaya zorlayanı asmak gerekir.”
Onu “bilim düşmanı” olarak niteleyenlerin de şu sözleri
okuması gerekir:
“Amacım ona (Émile’e) bilim öğretmek değil, gerektiğinde
bilimi öğrenmeyi ve buna hak ettiği değeri vermeyi ve her
şeyin üstünde, gerçeği sevmeyi öğretmektir.”
“Ey insan” diyor Rousseau, “artık kötülüğün yaratıcısını
arama, bu yaratıcı sensin.”
Kısaca, yine Rousseau’nun deyimiyle, “Bu yapıt özünde
insanın sahip olduğu doğal iyiliği inceleyen bir yapıttır;
kötülüğün ve kusurların onun yapısına yabancı olduğunu,
onu dışarıdan istila edip duyumsanmaksızın değiştirdiğini
göstermesi amaçlanmıştır.”