“Gördüm ki Allah devlet güneşini Türk burçlarında doğduruyor, bütün felekleri
onların hükümranlığı ile döndürüyor. Onlara Türk adını verip hükümran kılmış ve
onları dönemin egemen gücü eylemiş. Dönem insanının idaresini onların eline
vermiş ve onları insanların başına getirip hak yolda desteklemiş. Onlara intisap
edip yollarında yürüyenleri yüceltiyor, istedikleri her şeye nail eyliyor ve yaramaz
insanların eziyetinden koruyor. [O zaman anladım ki] aklı olana yaraşan, oklarına
hedef olmaktan korunabilmek için bu insanların tuttuğu yolu tutmaktır. Derdinidinletebilmek ve gönüllerini kazanabilmek için ise onların dilleriyle konuşmaktan
daha güzel bir yol yoktur. Bir düşman, korkusundan dolayı gelip onlara sığınınca
onu güvende kılarlar. Sonra başkası da ona sığınır ve zararı giderilir. Buhara’nın
sözüne güvenilir bir âliminden ve ayrıca Nîşâburlu bir âlimden duydum. Her ikisi
de kendilerine ait rivayet zinciri ile şunu naklediyorlardı: Allah Resulü (s.a.v.);
kıyamet alametlerini, ahir zaman karışıklıklarını ve Oğuz Türklerinin ortaya
çıkacağını söylediği sırada ‘Türk dilini öğreniniz; çünkü onların uzun sürecek
egemenlikleri vardır.’ buyurdu. Bu hadis doğru ise –ki sorumluluk rivayet edenlere
aittir– Türk dilini öğrenmek çok gerekli bir iş olur; yok doğru değilse o zaman da
akıl bunu gerektirir.”
Dîvânu Lugâti’t-Türk, Kaşgarlı Mahmud tarafından Araplara Türkçeyi öğretmek
ve Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek maksadıyla
yazılan, Türk dilinin ilk sözlüğüdür. Kaşgarlı Mahmud’un devrin Türk illerini bir
bir dolaşarak ve doğrudan doğruya kendi derlediği dil malzemesine dayanarak
kaleme aldığı elinizdeki bu kitap, yalnızca bir sözlük olmayıp Türkçenin XI.
yüzyıldaki dil özelliklerini belirten, ses ve yapı bilgisine ışık tutan bir gramer
kitabı; kişi, boy ve yer adları kaynağı; Türk tarihine, coğrafyasına, mitolojisine,
folklor ve halk edebiyatına dair zengin bilgiler içeren, aynı zamanda döneminin
tıbbı ve tedavi usulleri hakkında bilgi veren ansiklopedik bir eser niteliği de
taşımaktadır. Eser Araplara Türkçeyi öğretmek maksadıyla kaleme alındığı için
Türkçeden Arapçaya bir sözlük şeklinde tertip edilerek yaklaşık 8000 civarında
kelime, madde başı olarak belirlenmiştir. Madde başı olan kelimelerin
açıklamaları yapılırken mânalarının daha iyi anlaşılmasını sağlamak
maksadıyla deyimlerden, atasözlerinden ve şiirlerden örnekler verilmiş ve
bunların Arapça tercümeleri de yapılmıştır. Eserde ayrıca Türklerin oturduğu
yerlerle münasebette bulunduğu milletleri gösteren “ilk Türk dünyası haritası”
da yer almaktadır. VakıfBank Kültür Yayınları tarafından Dîvânu Lugâti’t-Türk –
Türk Dilinin İlk Sözlüğü adıyla Türkçeye kazandırılan bu eser, kullanımını
kolaylaştıran kapsamlı bir dizinle birlikte okuyucularla buluşuyor.